„Biblia brzeska: historia, język, kultura, teologia”, Warszawa, 20-21 listopada 2013
Tak zwana Biblia brzeska, ufundowana przez Mikołaja Radziwiłła„Czarnego” i opublikowana w 1563 roku, jest jednym z najważniejszych pomników polskiej kultury i języka XVI wieku. Była rezultatem wspólnego wysiłku grupy polskich i francuskich kalwinistów, którzy zebrali się pod koniec lat 50. XVI w. w Pińczowie, aby przetłumaczyć Pismo Święte z języków oryginału. Przez wieki wokół tego renesansowego zabytku narosło wiele mitów i uprzedzeń, poczynając od tożsamości jego wydawcy, który do dziś pozostaje nieznany, przez rzekome zniszczenie całego nakładu na żądanie Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki”, aż po jej domniemany krypto-antytrynitarny charakter.
450. rocznica publikacji pierwszego pełnego kalwińskiego tłumaczenia Biblii na język polski to wspaniała okazja dla upamiętnienia wagi tego wydarzenia dla wspólnoty reformowanej w Polsce, jak również dla krytycznej refleksji nad Biblią brzeską jako źródłem historycznym oraz przedmiotem przeszłych i dalszych badań. W dniach 20 i 21 listopada naukowcy z głównych ośrodków badawczych z dziedziny teologii historycznej oraz wczesnonowożytnej literatury zebrali się na Wydziale Teologii Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej oraz na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, aby dyskutować nad dziedzictwem Biblii brzeskiej oraz perspektywami dla dalszych badań związanych z tym dokumentem. Konferencja została zorganizowana w ramach sieci RefoRC i odbyła się pod patronatem prezydenta Polski Bronisława Komorowskiego. Wykłady głównych mówców, Hermana Selderhuisa (Appeldoorn i Emden), Ireny Backus (Genewa) oraz Wima François (Leuven), stworzyły ramy pojęciowe dla dyskusji nad kwestiami związanymi z brzeskim wydaniem Biblii. Oprócz nich konferencja zgromadziła 16 polskich naukowców, którzy omówili takie kwestie jak rzekomy antytrynitarny charakter brzeskiego przekładu, jego związek z oryginalnym, hebrajskim tekstem Starego Testamentu, inwencja językowa i wyobraźnia retoryczna kalwińskich tłumaczy, jego związek z chrześcijańską ikonografią tamtych czasów oraz materialne cechy zachowanych egzemplarzy Biblii, tj. ich losy ukryte w znakach własnościowych oraz oprawach, a nawet pochodzeniu papieru, na którym drukowane były egzemplarze brzeskiej edycji.
Konferencja otworzyła nowy rozdział w komunikacji między naukowcami reprezentującymi różne obszary szeroko rozumianych współczesnych badań nad historią teologii i reformacji. Był to także bezprecedensowy jak dotąd wspólny projekt dwóch warszawskich instytucji badawczych. Żywa dyskusja oraz duże zainteresowanie ze strony przybyłej na sesję publiczności uzasadniają wniosek, że współpracę tę należy kontynuować w przyszłości.
Michał Choptiany
(Wydział „Artes Liberales”, Uniwersytet Warszawski)
Konferencja objęta patronatem honorowym
Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej pana Bronisława Komorowskiego
Program konferencji (plik *.pdf)
